Περιστεριώνες της Τήνου.

Κάποτε ζούσε ο Άνιος που είχε κόρες θαυμαστές και ενάρετες.
Γι αυτό και ο Διόνυσος τις προίκισε με το χάρισμα να μεταμορφώνουν ότι άγγιζαν σε λάδι, σιτάρι και κρασί, τα πιο σημαντικά αγαθά.
Τον καιρό εκείνο, ο Αγαμέμνονας ετοίμασε την εκστρατεία κατά της Τροίας, άκουσε για τις κόρες του Άνιον και θέλησε να τις πάρει μαζί του, για να εξασφαλίσει τροφή για το στράτευμά του. Αυτές όμως αρνήθηκαν να τον ακολουθήσουν και κρύφτηκαν σε ένα από τα νησιά του Αιγαίου. Τότε ο Αγαμέμνονας αποφάσισε να τις πάρει μαζί του με την βία. Τρομαγμένες οι κοπέλες ζήτησαν την προστασία του Διόνυσου κι εκείνος τις μεταμόρφωσε σε λευκές περιστέρες. Από τότε τα σοφά και ενάρετα αυτά πουλιά κατοικούν στις Κυκλάδες. (Φερεκύδης)

Τεχνητή κατοικία περιστεριών, ξύλινος ή πέτρινος πυργίσκος 2-3 ορόφων, που αποτελείται από αλλεπάλληλες σειρές κελιών, διαστάσεων 0,25 Χ 0,25. Σε κάθε κελί ζει ένα ζευγάρι περιστεριών και δύο νεοσσοί, που αποκτούν σε κάθε περίοδο ωοτοκίας.

 Έργα τέχνης θεωρούνται οι περιστεριώνες της Τήνου, όπου αναφέρονται στο τέλος της Ενετικής κυριαρχίας περίπου το 1715. Τούτο φαίνεται από μια διαθήκη όπου καθολικός ιερέας παραχωρεί τον περιστεριώνα του μετά το θάνατό του. Παρ' όλα αυτά, τα περιστέρια υπήρχαν στο νησί πολλούς αιώνες πριν, φαίνεται πως οι Ενετοί ήταν αυτοί που εισήγαγαν τη συστηματική εκτροφή τους και με βάση το δίκαιό τους ότι <<οι περιστεριώνες ήταν αποκλειστικό προνόμιο των 69 φεουδαρχών του νησιού>> δεν μπορούσε να γίνει κτήμα των κατοίκων. Μόνο μετά το 1715, απελευθερωμένοι από τους περιορισμούς του προηγούμενου δικαίου, όλοι οι Τηνιακοί μπορούσαν, εφόσον ήταν ιδιοκτήτες γης και ήθελαν, να αποκτήσουν περιστεριώνα.

 Ο Τηνιακός λαϊκός τεχνίτης αποτύπωσε στα περίτεχνα αυτά κτίσματα όλο τον πλούτο των ψυχικών του καλλιτεχνικών διαθέσεων και παρορμήσεων.
Τα τελευταία χρόνια, οι χιλιάδες επισκέπτες της Τήνου οργώνουν το εσωτερικό του νησιού για να γνωρίσουν την άγνωστη, την άλλη Τήνο. Και πράγματι, το νησί των καλλιτεχνών είναι από τη μια άκρη μέχρι την άλλη ένα υπαίθριο μουσείο γνήσιας, ιδιόμορφης, μοναδικής λαϊκής τέχνης και αρχιτεκτονικής. Οι περιστεριώνες είναι ανεξάρτητα αυτοτελή ορθογώνια οικοδομήματα με διαστάσεις συχνά μεγαλύτερες των σπιτιών. Ορισμένοι από αυτούς έχουν πολλούς ορόφους. Χτισμένοι στα <<σκεπά>> και για να πιάσουν περιστέρια πρέπει να έχουν καλή <<πεταξιά>>λένε οι Τηνιακοί και εννοούν μέρη προστατευμένα από τους ανέμους και με ανοιχτό χώρο μπροστά για να ξανοίγονται άνετα τα περιστέρια, στις ρεματιές, στις πλαγιές των λόφων, παραδίπλα στα αλώνια και πάντοτε σε τρεχούμενα νερά και πηγές. Έτσι τα περιστέρια βρίσκουν άφθονη τροφή σε καρπούς και κόκκους από δημητριακά, ενώ τον Χειμώνα ταϊζονται από τ' αφεντικά τους με κουκούτσια σταφυλιών που τα ξηραίνουν μετά την έκθλιψή τους.

Τα σύνθετα αυτά κτίρια έχουν προκύψει συνήθως με την προσθήκη ορόφων πάνω σε προηγούμενο και οιονδήποτε παλαιότερο περιστεριώνα. Η πόρτα εισόδου είναι ξύλινη, καλά ασφαλισμένη, δεν έχει ρωγμές ή σπασίματα, ώστε να μην εισχωρούν στον περιστεριώνα οι εχθροί των περιστεριών όπως φίδια <<αμπελούσα>>, ποντίκια κι άλλα αρπακτικά και βέβαια και οι κλέφτες περιστεριών.

Εξωτερικά, κανένας περιστεριώνας δεν είναι ολόιδιος με τους άλλους. Αντίθετα, εσωτερικά είναι πανομοιότυποι. Το κάτω πάτωμα χρησιμοποιείται ως αποθήκη αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων και εργαλείων ή ακόμη και ως κατοικία.

Πολλές φορές, το ισόγειο προεκτείνεται περισσότερο από την ευθεία της πρόσοψης για ευρυχωρία, ενώ λειτουργεί και ως προστατευτικό για τα νεογνά που πέφτουν από τις φωλιές τους.

Στο επάνω πάτωμα ζουν τα περιστέρια. Η πρόσβαση εκεί είναι εφικτή από μία εσωτερική σκάλα. Τα πέτρινα ή - σπανιότερα - μαρμάρινα διακοσμητικά, σε κάποιες περιπτώσεις είναι τόσα πολλά που δεν αφήνουν ακάλυπτο χώρο, ενώ σε άλλες είναι λιγότερα δημιουργώντας λευκά παραδοσιακά διαστήματα. Οι φωλιές, τοποθετημένες ανάμεσα στους σχηματισμούς, τελειοποιούν το ενιαίο διακοσμητικό σύνολο. Συχνά ο βορινός τοίχος προεκτείνεται, για να προφυλάσσει τα πουλιά από τον αέρα. Οι γωνίες του δώματος είναι στολισμένες με «τα σημάδια των περιστεριών». Πρόκειται για κολονάκια που απεικονίζουν ψεύτικα περιστέρια, όρθιες πλάκες και άλλα σχέδια, τα οποία αποτελούν συγχρόνως θέσεις για τα περιστέρια, σκιάχτρα, αλλά και γνώρισμα των οικοδομημάτων.



Ο λαϊκος τεχνίτης της Τήνου κατόρθωσε, χρησιμοποιώντας τα υλικά που του παρείχε ο τόπος (δοκάρια, πέτρες, μάρμαρα, πλάκες, χώμα και ασβέστη) να παρουσιάσει με την ποικιλία των γεωμετρικών σχημάτων (τριγώνων, τετραγώνων, ρόμβων, πυραμίδων, κύκλων, κυπαρισσιών), που υπήρξαν σύμβολα παμπάλαιων θρησκευτικών παραδόσεων, ένα αρμονικό σύνολο αρχιτεκτονικής διακόσμησης. Το αισθητικό του δαιμόνιο βρίσκει τον τρόπο έκφρασης με τις έξοχες διακοσμητικές παραστάσεις, που άλλοτε είναι τόσο πυκνές, ώστε να μην αφήνουν τον παραμικρό χώρο ακάλυπτο και άλλοτε εναλλάσονται κανονικά με λευκά διαστήματα. Υπακούει από ένστικτο στους άγραφους νόμους της υψηλής και ωραίας τέχνης, εκδηλώνει με απλότητα τις σκέψεις του, εξυπηρετεί ορισμένες ανάγκες του και μας παρέχει ένα μοναδικό πλούτο αισθητικής απόλαυσης.



Το κάθε ωμέγα, το κάθε ύψιλον, η κάθε οξεία, η κάθε υπογεγραμμένη, δεν είναι παρά ένας κολπίσκος ... κυματιστοί αμπελώνες, υπέρθυρα εκκλησιών ... περιστεριώνες και γλάστρες με γεράνια ...

(Οδυσσέας Ελύτης)